دستاوردهای بزرگ طرح پیمایش

به گزارش اقتصاد مقاومتی ، طرح تخصیص گازوئیل به خودروها بر مبنای عملکرد موسوم به طرح پیمایش، بزرگترین و یکی از هوشمندترین طرح‌های مبارزه با قاچاق سوخت در کشور است که مرحله اول آن از ابتدای مهرماه 94 اجرایی شد و دستاوردهای مهمی مانند کاهش روزانه 8 میلیون لیتری قاچاق گازوئیل را در پی داشت. در واقع، اجرای طرح پیمایش، گام بزرگی در راستای پیاده سازی بندهای 13، 15 و 19 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی و شفاف سازی اقتصاد بوده است. در این گزارش به سوالات اصلی درباره این طرح مانند ضرورت اجرا، فرآیند اجرا و  نهایتا دستاوردهای آن پاسخ داده می شود.

گازوئیل یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین فرآورده‌های نفتی کشور است که در بخش حمل‌و‌نقل جهت باربری و در تامین سوخت نیروگاه‌های برق کشور بخصوص در ماه‌های سرد سال، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. قاچاق سوخت یکی از بزرگترین معضلات اقتصادی کشور است و سال‌هاست که حجم قابل توجهی از سوخت، به ویژه گازوئیل یارانه‌ای، به خارج از مرزها منتقل می‌شود و بخش عظیمی از منابع ملی کشور به هدر می‌رود.

مصرف گازوئیل در کشور تا سال 93 زیاد بود و بخشی از نیاز کشور با واردات تامین می‌شد زیرا هم مقدار زیادی از گازوئیل در بخش حمل و نقل قاچاق می شد و هم این فرآورده نفتی در بخش نیروگاهی مصرف زیادی داشت. از سال 94 مصرف این فراورده کاهش یافت و علاوه بر پاسخ‌گویی نیاز داخل، مقداری هم صادر شده است. علت این امر جلوگیری از قاچاق مقدار زیادی گازوئیل در حمل‌و‌نقل و کاهش مصرف این فرآورده نفتی در بخش نیروگاهی بود(با جایگزینی گازطبیعی). در این گزارش صرفا بررسی مصرف گازوئیل در بخش حمل و نقل و کاهش قاچاق این بخش با اجرای طرح پیمایش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

منبع: آمارنامه مصرف فرآورده های نفتی انرژی زا 1393

لازم به توضیح است که کاهش مصرف گازوئیل در سال 93 (نمودار فوق) به خاطر کاهش مصرف این فرآورده نفتی در بخش نیروگاهی با جایگزینی گاز در تولید برق کشور بوده است.

قیمت گازوئیل طی سال‌های 1383 تا 1389 ثابت و 16.5 تومان به ازای هر لیتر بود. در سال 1389 و همزمان با اجرای فاز اول هدفمندی یارانه‌ها، قیمت هر لیتر سهمیه‌ای و آزاد از این فرآورده به ترتیب به 150 و 300 تومان افزایش یافت. یعنی بیش از 800 درصد برای گازوئیل سهمیه‌ای و بیش از 1500 درصد برای گازوئیل آزاد). البته میزان مصرف گازوئیل با قیمت آزاد بسیار اندک بود، به دلیل اینکه سهمیه‌ای به مراتب بیشتر از نیاز واقعی خودروهای سنگین مشخص شده بود. در سال 1393 با اجرای گام دوم قیمت هر لیتر سهمیه‌ای و آزاد به ترتیب 250 و 500 تومان و در سال 1394 با اجرای گام سوم قیمت هر لیتر سهمیه‌ای و آزاد به ترتیب 300 و 600 تومان تعیین شد. با وجود افزایش قیمت قابل توجه گازوئیل در این دوره زمانی، مصرف این فرآورده نفتی برخلاف بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی نه تنها کاهش نیافت بلکه عموما روندی صعودی داشت و از روزانه  92.8میلیون لیتر در سال 88 به روزانه 100.2 میلیون لیتر در سال 93 رسید. مهمترین دلیل این وضعیت، تداوم روند فزاینده مصرف گازوئیل در بخش حمل‌و‌نقل بخاطر گسترش قاچاق این فرآورده نفتی به کشورهای همسایه در این سال‌ها بود. در نمودار زیر مصرف این فرآورده نفتی در بخش حمل‌و‌نقل طی سال‌های اخیر نشان داده شده است.

منبع: ترازنامه هیدروکربوری 1393

اظهارات مسئولان ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز حاکی از افزایش قاچاق سوخت بخصوص گازوئیل از روزانه 5 میلیون لیتر در سال 90، به روزانه حدود 20 میلیون لیتر در سال 92 یعنی معادل یک پنجم کل مصرف بود. «ارزش» این میزان گازوئیل قاچاق به بیش از 7 میلیارد دلار رسیده بود. البته در سال 93 با توجه به کاهش شدید قیمت جهانی نفت و در نتیجه، قیمت این فرآورده نفتی، «ارزش» قاچاق آن به تقریبا 4 میلیارد دلار کاهش یافت ولی «حجم» آن تغییر خاصی پیدا نکرد.

هرچند تحولات قیمت ارز و در نتیجه، افزایش سودآوری قاچاق گازوئیل به کشورهای همسایه در سال‌های پایانی دولت دهم در افزایش قاچاق این فرآورده نفتی بی‌تاثیر نبود (1) اما کارشناسان اعتقاد داشتند که دلیل اصلی تداوم و گسترش قاچاق گازوئیل در آن دوره زمانی، عدم تعیین میزان مناسبی برای سهمیه‌های این فرآورده نفتی برای خودروهای سنگین بعد از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها بود. این سهمیه‌ها به مراتب بیشتر از مصرف واقعی این خودروها بود و در نتیجه، فرصت مناسبی را در اختیار قاچاقچیان این فرآورده قرار می‌داد. بخاطر همین موضوع هم بیش از 95 درصد گازوئیل مصرفی بخش حمل‌و‌نقل با قیمت یارانه‌ای در اختیار این بخش قرار می‌گرفت.

*فرآیند طولانی اجرای طرح پیمایش

با توجه به قاچاق گسترده این فرآورده، اجرای طرح «پیمایش» به عنوان بزرگترین و هوشمندترین طرح مبارزه با قاچاق سوخت در کشور از ابتدای اجرای هدفمندی یارانه‌ها در سال 89، در دستور کار دولت قرار گرفت. با این وجود، اجرای این طرح بارها به بهانه‌های مختلف به تعویق افتاد و نهایتا در دولت دهم اجرایی نشد. با توجه به افزایش قابل توجه «حجم» و «ارزش» قاچاق گازوئیل در سال‌های پایانی دولت دهم و همچنین تصویب بند «چ» ماده 6 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در دی ماه 92 در مجلس شورای اسلامی که وزارت‌خانه‌های راه و شهرسازی و نفت را موظف کرده بود تا نسبت به تجهیز وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای به «سامانه فنی ردیاب و کنترل مصرف سوخت بر مبنای مسافت طی شده» اقدام کنند؛ وزارت‌خانه‌های راه و شهرسازی و نفت پیشنهاد اجرای طرح پیمایش را به هیئت دولت ارائه دادند و این پیشنهاد در جلسه 5 بهمن ماه 93 هیئت دولت به تصویب رسید. براساس مصوبه دولت، قرار شد این طرح در دو فاز، فاز اول اجرای این طرح، تخصیص سهمیه گازوئیل به خودروهای سنگین براساس اسناد حمل (بارنامه و صورت وضعیت) و فاز دوم، این سهمیه براساس اطلاعات سامانه موقعیت یاب جغرافیایی (GPS) اجرایی شود.

زمان اجرای فاز اول از ابتدای اردیبهشت ماه 94 و زمان اجرای فاز دوم آن، ابتدای مهرماه 95 تعیین شد. پس از چند ماه تعویق، مرحله اول آن از ابتدای مهرماه سال گذشته(1394) آغاز شد. اجرای بخشی از فاز اول آن، موجب کاهش روزانه 8 میلیون لیتر قاچاق این فرآورده نفتی در یک سال اخیر (ابتدای مهرماه 94 تا پایان شهریورماه امسال) نسبت به مدت مشابه سال گذشته شد، که به معنای کاهش 40 درصدی قاچاق گازوئیل است.

سه هدف اجرای طرح پیمایش عبارت بودند از: «توزیع عادلانه سوخت به اندازه‌ تردد خودروهای حمل و نقلی»، «جلوگیری از مصرف سوخت یارانه‌ای خارج از محورهای ترددی حمل و نقل جاده‌ای درون شهری و برون شهری» و «ایجاد انتظام مناسب در حمل و نقل جاده‌ای.»

در گام اول اجرای این مرحله، تخصیص سهمیه گازوئیل به خودروهای دیزلی در دو بخش صورت گرفت: «سهمیه پایه» و «سهمیه عملکردی». در شیوه جدید به همه خودروهای سنگین مطابق با جدولی، سهمیه پایه تعلق گرفت، سهمیه‌ای که تفاوت زیادی با سهمیه‌های تعیین شده قبلی داشت. در این حالت، خودروهایی که به سوخت بیشتری نیاز داشتند، می‌توانستند از «سهمیه عملکردی» که متناسب با اسنادی مانند بارنامه، صورت‌وضعیت و راهنامه بین‌المللی و همچنین وزن و سن این خودروها اختصاص داده می‌شود، استفاده کنند.

در نتیجه اجرای این طرح، کل گازوئیل مصرفی بخش حمل‌و‌نقل در سال 94 حدود 42 میلیون لیتر در روز بود، در حالی که این عدد در سال 93 حدود 56 میلیون لیتر در روز بود و در نتیجه، صادرات گازوئیل در سال 94 به روزانه 5.4 میلیون لیتر رسید. این روند در سال جاری هم ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال صادرات گازوئیل دو رقمی شود.

*دستاوردهای بزرگ اجرای طرح پیمایش

دستاوردهای بزرگ اجرای طرح پیمایش عبارتست از:

الف- کاهش چشمگیر قاچاق گازوئیل: اجرای طرح پیمایش به عنوان «مهمترین طرح حوزه مدیریت تقاضای گازوئیل» موجب شد تا مصرف گازوئیل در یک سال اخیر (ابتدای مهرماه 944 تا پایان شهریورماه امسال) نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 8 میلیون لیتر در روز کاهش یابد که به معنای کاهش 40 درصدی قاچاق این فرآورده نفتی است.   در نتیجه، از خروج 900 میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری شد و صادرات گازوئیل هم رونق یافت.

ب- افزایش شفافیت اطلاعات حمل‌ونقل جاده‌ای: با اجرای مرحله اول طرح پیمایش از ابتدای مهرماه 94،  استفاده از بارنامه و سایر اسناد مشابه برای دریافت سهمیه سوخت گسترش یافت زیرا به مرور، سهمیه پایه گازوئیل خودروهای دیزلی کاهش یافت و این خودروها برای دریافت بخش از سوخت مورد نیاز خود مجبور به استفاده از سهمیه سوخت عملکردی شدند؛ سهمیه‌ای که شرط دریافت آن، ارائه بارنامه و سایر اسناد مشابه است. گسترش استفاده از این اسناد که حاوی اطلاعاتی درباره نوع، حجم، مبدا و مقصد کالاهای در حال جایجایی توسط این خودروها است، شفافیت بیشتری در نظام توزیع کالا ایجاد کرد و امکان رصد این فرآیند توزیع در سراسر کشور را فراهم کرد؛ علاوه بر این، درآمدهای سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای کشور از این محل افزایش قابل توجهی یافت؛ درآمدهایی که به تعمیر و نوسازی جاده‌های کشور اختصاص می‌یابد.

ج- تسهیل در اجرای سیاست‌های اصلاحی در حوزه حمل‌ونقل: با توجه به امکانات گسترده سامانه طراحی  شده برای اجرای طرح پیمایش که همان سامانه هوشمند سوخت است، امکان اجرای سیاست‌های اصلاحی مختلف در حوزه حمل‌ونقل دیزلی کشور مانند همگانی شدن بیمه شخص ثالث این خودروها فراهم شد. در همین راستا، از اردیبهشت ماه امسال طرح قطع سهمیه سوخت خودروهای دیزلی فاقد بیمه شخص ثالث در فرآیند اجرا قرار گرفت و از ابتدای مهرماه به صورت کامل اجرایی شد.

*تاخیر در اجرای فاز دوم طرح پیمایش

براساس مصوبه 5 بهمن ماه 93 دولت، قرار بود که مرحله دوم طرح پیمایش از ابتدای مهرماه 95 آغاز شود و سوخت (گازوئیل) به خودروهای دیزلی براساس اطلاعات سامانه موقعیت‌یاب جغرافیایی (GPS) اختصاص یابد. با این وجود، هنوز اخبار چندانی از اجرای این مرحله از طرح پیمایش نیست و هیچ اطلاع دقیقی درباره زمان اجرای آن وجود ندارد. مانع اصلی اجرای فاز دوم طرح پیمایش، کم کاری نهادهای مسئول در بخش درون شهری یعنی سازمان شهرداری‌ها (زیرمجموعه وزارت کشور) است.

در مجموع، اجرای موفق مرحله اول طرح اختصاص گازوئیل به خودروهای دیزلی براساس پیمایش از ابتدای مهرماه 94 موجب شد تا سازوکار تخصیص سوخت سهمیه‌ای به این خودروها تا حدودی اصلاح شود و قاچاق گازوئیل 40 درصد کاهش یابد. این طرح بزرگ و ملی که با همکاری وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و نفت و در بستر سامانه هوشمند سوخت انجام شد، توانست تا حدودی خاطره درخشان کشور مبنی بر کاهش قاچاق بنزین با استفاده از کارت سوخت از تیرماه 86 را این بار برای گازوئیل تکرار کند. افزایش شفافیت اطلاعات حمل‌ونقل جاده‌ای با گسترش استفاده از بارنامه و تسهیل در اجرای سیاست های اصلاحی در حوزه حمل و نقل مانند همگانی شدن بیمه شخص ثالث خودروهای دیزلی از سایر دستاوردهای اجرای طرح پیمایش در یک سال اخیر بوده است. ضرورت دارد با توجه به این دستاوردهای مثبت بزرگ و همچنین زمان بندی در نظر گرفته شده برای طرح پیمایش در مصوبه 5 بهمن ماه 93 دولت، هر چه سریعتر مرحله دوم و پایانی این طرح اجرایی شود تا قاچاق گازوئیل به حداقل (نزدیک به صفر) برسد.

پی‌نوشت:

در حالی که قیمت هر لیتر گازوئیل در ایران 300 تومان است، نزدیکترین قیمت به قیمت کشور ما ترکمنستان است که گازوئیل را 750 تومان در هر لیتر عرضه می‌کند. متوسط قیمت گازوئیل در کشورهای همسایه بالای 2300 تومان در هر لیتر است. (سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز 27/2/95)

صفحه نخست

منبع : فارس